Бојкот како оружје: Моќта на граѓаните или илузија на промена?

 Во Хрватска бојкотот како форма на протест против поскапувањата го покажа својот потенцијал – продавниците пријавија пад на прометот од 50% за само еден ден. Ова не е првпат граѓаните да реагираат вака, но дали навистина нешто ќе се промени? Или ова е само уште еден краткотраен излив на револт, по кој трговците ќе продолжат да си ја тераат својата политика на зголемување на цените?

Пишува: Горан Теменугов

Во Македонија, Босна и Херцеговина и Црна Гора бојкотот добива сè поголема поддршка, но дали навистина ќе резултира со нешто повеќе од привремен пад на продажбата? Што навистина значи бојкотот и каде завршува неговата сила?

Бојкот – краткорoчен ефект или долгорочно решение?

Ако ги погледнеме досегашните искуства со бојкоти низ светот, ќе видиме дека тие имаат моќ да создадат моментален притисок, но ретко водат до системски промени. Прашањето е дали ова ќе ги натера трговците да ги намалат цените или само ќе ја префрлат загубата врз работниците, намалувајќи трошоци на друг начин?

Во Македонија, каде што куповната моќ е значително пониска, бојкотот можеби ќе има уште поголемо влијание врз трговците. Но, дали граѓаните се доволно обединети да истраат подолго од неколку дена? Колку долго луѓето ќе бидат подготвени да ги избегнуваат маркетите, кога алтернативите им се ограничени?

Кој е вистинскиот проблем?

Ако во регионот поскапувањата беа резултат на алчноста на трговците, тогаш бојкотот можеби ќе беше доволен за да ги натера да се откажат од екстра профитите. Но, реалноста е покомплицирана.

Прво, дел од растот на цените е директен резултат на глобалните економски шокови, инфлацијата и нарушените синџири на снабдување. Во Босна и Црна Гора, на пример, 80% од храната се увезува, што значи дека локалните трговци немаат многу простор за маневрирање – тие работат со цените што ги диктираат странските добавувачи.

Второ, владите во регионот не преземаат проактивни мерки за контролирање на пазарот. Наместо да го поттикнат домашното производство или да ги намалат увозните давачки, тие најчесто одговараат со популистички мерки, како замрзнување на цени, што ретко дава одржливи резултати.

Што може да се направи?

За да може бојкотот да биде ефикасен, мора да истрае повеќе од еден ден. Потребно е граѓаните да создаваат постојан притисок барајќи јасни промени – дали преку законски регулативи или преку стимулирање на домашното производство.

Во земји како Германија, кога граѓаните сакаат да го казнат пазарот, тие не само што бојкотираат, туку активно пренасочуваат потрошувачка кон локални производи или мали бизниси. Тоа е нешто што може да функционира и во Македонија, ако се создаде вистинска свест дека алтернативата на поскапите супермаркети се локалните продавници, земјоделски пазари и директна поддршка на домашните производители.

Второ, владите мора да разберат дека контролата врз пазарот не се прави со панични реакции, туку со долгорочни политики. Примерот со енергетските субвенции во Македонија, каде што беа потрошени 435 милиони евра за субвенционирање струја, покажува дека парите не се проблем – проблем е начинот на кој се користат. Ако може толку пари да се најдат за струја, зошто да не се вложат во развој на домашно производство на храна за да се намали увозната зависност?

Заклучок – дали бојкотот е решение?

Бојкотот е силна алатка, но сам по себе не е доволен. Ако сакаме вистински промени, потребно е нешто повеќе од еднодневен протест – потребно е организирање, јасни барања и долгорочна стратегија.

На крајот, прашањето не е дали бојкотот ќе успее, туку дали граѓаните ќе бидат доволно истрајни да го претворат во нешто поголемо. Ако е само моментална реакција на гнев, трговците ќе го издржат и ќе продолжат по старо. Ако, пак, се претвори во долгорочно преиспитување на навиките за купување, тогаш можеби ќе видиме вистинска промена.

Клучот е во тоа граѓаните да сфатат дека нивната потрошувачка моќ не е само бројка – таа е најсилното оружје што го имаат против неконтролираниот пазар. Прашањето е дали се подготвени да го користат.